Sinds 2010 is het aantal gedwongen opnames in de 25 Vlaamse centra waar gedwongen opname mogelijk is met bijna twee derde gestegen. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van Zorgnet-Icuro. In Limburg is 1 op de 5 opnames in een psychiatrisch ziekenhuis een gedwongen opname.

Tussen 2010 en 2021 steeg het aantal gedwongen opname van 3043 naar 4889 (+64%). Dit betekent dat het aantal gedwongen opnames per dag is toegenomen van 8,3 naar 13,7 gedwongen opnames. Deze trend houdt verder aan in het eerste semester 2022. Er is geen significante impact vastgesteld van de verschillende Covid-golven op het aantal gedwongen opnames binnen de psychiatrische ziekenhuizen.

Het relatief belang van het aandeel gedwongen opnames binnen het totale opnamebeleid neemt ook verder toe: in 2010 waren op elke 100 opnames in het psychiatrisch ziekenhuis 11,6 gedwongen opnames, in 2021 was dit aantal reeds gestegen naar 15 gedwongen opnames.

Externaliserende stoornissen
De redenen voor die stijgende cijfers zijn divers. In het algemeen is er een toename van de zogenaamde 'externaliserende' stoornissen, vooral bij jongeren en jongvolwassenen. Dat zijn stoornissen die te maken hebben met problemen inzake impulscontrole, middelengebruik, alcohol, agressie, eetstoornissen… Voorts is er minder verdraagzaamheid in de samenleving ten opzichte van 'afwijkend' gedrag. Of met andere woorden: bepaald gedrag wordt sneller beschouwd als afwijkend. En dus wordt sneller aan de alarmbel getrokken en de politie verwittigd. Een gedwongen opname vormt voor de parketten ook een manier om op korte tijd het hoofd te bieden aan een crisissituatie, en dat terwijl er niet altijd sprake is van een psychiatrische stoornis én een gevaarlijke situatie voor de betrokkene of zijn omgeving. Verder wordt het systeem ook toegepast als een manier om de wachttijd te omzeilen voor een gewone psychiatrische opname.

Provinciale verschillen
Op provinciaal niveau worden belangrijke verschillen vastgesteld. De provincie Antwerpen met het hoogste aantal gedwongen opnames in 2010 (780) kent een verdubbeling tussen 2010 en 2021 (1578). In Vlaams-Brabant, de provincie met het laagste aantal gedwongen opnames in 2010, kent amper een groei over dezelfde periode (+ 24%).

Ook het belang van de gedwongen opnames binnen het totaal aantal opnames verschilt wezenlijk van provincie tot provincie: in Limburg is 1 op de 5 opnames in een psychiatrisch ziekenhuis een gedwongen opname, terwijl dit in Vlaams-Brabant slechts 8% bedraagt.

Het provinciale beleid en de bestaande lokale afspraken tussen de verschillende betrokken actoren (ziekenhuizen, vrederechter, procureur,…) vormen hierbij een belangrijke sturende factor.

Aanpassingen aan de wet op de gedwongen opname
Zorgnet-Icuro pleit al langer voor aanpassingen aan de wet op de gedwongen opname uit 1990. Een belangrijk element in de voorstellen, geformuleerd door een werkgroep die geleid werd door Raf De Rycke (voorzitter van de Broeders van Liefde), is het inlassen van een klinische evaluatieperiode van maximaal 48 uur, voorafgaand aan een eventuele gedwongen opname. In die periode gebeurt er een grondige psychiatrische en medisch-somatische evaluatie en diagnostiek, die onterechte psychiatrische opnames kan vermijden en fungeren als een soort filter. De wet moet ook meer duidelijkheid brengen wat een psychiatrische aandoening precies is; de werkgroep stelt ook een standaardmodel voor het medisch verslag voor.

Waardige thuiszorg
Zorgnet-Icuro bepleit dat gedwongen zorg ook buiten het ziekenhuis kan. Dat zou een heuse paradigmashift zijn. Het blijft een verplichte behandeling, maar dan met de veiligheid en de geborgenheid van de familie ­nabij. Het geeft ook veel meer ­autonomie. De dwang valt voor een groot stuk weg, wat leidt tot meer waardigheid bij de patiënt.

Een gedwongen opname, die in principe begint met veertig ­dagen gedwongen observatie, soms gevolgd door een verlengd verblijf, zou op die manier deels vervangen kunnen worden door thuiszorg, met psychiatrische outreach-teams.