Een nieuwe studie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen toont aan dat we vaker naar de dokter gaan naarmate er meer fijn stof in de lucht is. Naast de gezondheidsimpact voor de bevolking, lopen ook de kosten voor vermijdbare doktersbezoeken hoog op.  Net op het moment dat Europa stemt over strengere normen voor luchtkwaliteit en België hierover zijn standpunt ontwikkelt, is het essentieel om de impact op de gezondheid en de kosten voor de ziekteverzekering duidelijk onder de aandacht te brengen. "De luchtkwaliteit pas tegen 2050 aan de nieuwe WHO-normen laten beantwoorden, zou een onaanvaardbare impact hebben op de samenleving," vinden de ziekenfondsen. Grootste milieugezondheidsrisicoLuchtverontreiniging vormt het grootste milieugezondheidsrisico voor de Europese bevolking. Volgens een recent rapport van het Europees Milieuagentschap werd 97% van de Europese populatie in 2021 blootgesteld aan fijnstofvervuiling hoger dan de normen aanbevolen door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het jaarlijks aantal vroegtijdige overlijdens in de EU omwille van fijn stof wordt geschat op 238.000. In 2021 actualiseerde de WHO haar advieswaarden voor luchtkwaliteit en bracht daarbij de toegelaten norm voor fijnstofvervuiling terug van 10 naar 5 microgram per kubieke meter. Maar de Europese Commissie stelt voor om deze pas tegen 2050 te realiseren. Aanstaande woensdag (13/09) stemt het Europees Parlement over een herziening van de Europese normen, die sinds 2008 ongewijzigd zijn gebleven. Minder doktersbezoeken bij dalende fijnstofwaardenEen recente studie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen, in samenwerking met onderzoekers verbonden aan KU Leuven, UHasselt en de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu, werpt nieuw licht op fijnstofvervuiling in België, de aanwezigheid van groene zones en de associatie met het aantal bezoeken aan de huisarts en spoeddienst. Deze studie werd gepubliceerd in het internationale vakblad Environmental Research.Het niveau van vervuiling door PM2,5 (fijn stof in de omgevingslucht met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer) werd daarbij in kaart gebracht tot op het niveau van ongeveer 20.000 wijken. Vervolgens werden deze data gekoppeld aan de gegevens van meer dan 1 miljoen Belgische jongeren en volwassen aangesloten bij de Onafhankelijke Ziekenfondsen. De algemene vaststelling daarbij: hoe lager de concentratie fijn stof in de lucht, hoe minder vaak men naar de dokter gaat. Voor volwassenen was het gemiddeld jaarlijks aantal huisartsbezoeken binnen de kantooruren gelijk aan:2,96 huisartsbezoeken in wijken met PM2,5 tussen 4,91 en 7,49 µg/m3 3,10 huisartsbezoeken in wijken met PM2,5 tussen 7,50 en 9,99 µg/m3 3,20 huisartsbezoeken in wijken met PM2,5 tussen 10,00 en 11,99 µg/m3 3,30 huisartsbezoeken in wijken met PM2,5 tussen 12,00 en 14,64 µg/m3Bij jongeren werd dezelfde tendens vastgesteld. Hetzelfde geldt voor huisartsbezoeken buiten de kantooruren, die meestal wijzen op een dringendere nood aan medisch advies. Vermijdbare kosten voor de ziekteverzekeringDe studie maakt ook een inschatting van de financiële impact van vermijdbare huisartsbezoeken, waarbij we een oorzakelijk verband veronderstellen, indien alle personen zouden wonen in een wijk met de laagste concentratie van fijn stof (4,91 tot 7,49 μg/m³). Geëxtrapoleerd naar de Belgische bevolking bedraagt deze vermijdbare kost 43 miljoen euro, waarvan meer dan 37 miljoen euro ten laste van de ziekteverzekering en bijna 6 miljoen ten laste van de patiënt. Eerdere bevindingen van dezelfde onderzoekers wezen ook op een hogere afwezigheid op het werk wanneer luchtvervuiling piekt.Werken aan een betere luchtkwaliteit is dus niet enkel goed voor de volksgezondheid, maar ook voor de financiële duurzaamheid van de ziekte- en invaliditeitsverzekering. Christian Horemans, expert milieu en gezondheid bij de Onafhankelijke Ziekenfondsen: "De herziening van de Europese normen voor luchtkwaliteit is een enorme opportuniteit om onze gezondheid te beschermen. Een versnelde verwezenlijking van de nieuwe WHO-normen tegen 2030 moet nagestreefd worden, wat hopelijk ook de mening zal zijn van het Europese Parlement op 13 september. Hopelijk gaan België en de andere lidstaten ook voor deze doelstelling wanneer ze hun standpunt formuleren in dit dossier. Meer ambitie tonen dan de huidige deadline van 2050, is essentieel. De impact op de samenleving is te groot om nog 27 jaar te wachten." Minder doktersbezoeken voor wie in een boomrijke wijk woontNaast fijnstofvervuiling werd ook een andere belangrijke factor van invloed op de volksgezondheid onderzocht: de aanwezigheid van groene ruimte. Hier tonen de bevindingen aan dat wie woont in een wijk met meer dan 30% boombedekking, minder naar de dokter gaat. Deze conclusie ondersteunt de zogenaamde 3-30-300-vuistregel voor stedelijk groen: om de gezondheid te bevorderen, is het aan te raden om vanuit elke woonplaats minstens 3 bomen te kunnen zien, met 30% boombedekking in elke buurt, op maximum 300 meter van een park of groene recreatieruimte.

Jongeren tussen 15 en 25 jaar hebben eind 2020 opmerkelijk meer antidepressiva gebruikt. En dit ondanks een duidelijke daling aan het begin van de pandemie. Tegelijkertijd heeft de bevolking in het algemeen haar geestelijke gezondheidszorg uitgesteld en dit uitstel is nog niet volledig ingehaald. Dat blijkt uit een onderzoek van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. "Deze gegevens bevestigen dat het dringend tijd is om iets te doen aan het geestelijk welzijn van de bevolking," klinkt het. De Onafhankelijke Ziekenfondsen vergeleken drie belangrijke cijfers uit 2019 met 2020: de opnames in psychiatrische diensten, het beroep op raadplegingen van psychologen en psychiaters, en het gebruik van antidepressiva en antipsychotica. Opnames in het ziekenhuis "Onze gegevens tonen een merkbare daling van het aantal opnames in psychiatrische ziekenhuizen en psychiatrische diensten van algemene ziekenhuizen in het tweede kwartaal van 2020, als gevolg van de eerste golf van de pandemie (midden maart 2020)," staat er in het persbericht van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. De ziekenhuizen beperkten zich toen tot de coronavirus-gerelateerde en spoedeisende zorg. Hierdoor stelden veel patiënten hun zorg uit. Dit geldt zowel voor de 15- tot 25-jarigen als voor de algemene bevolking. In de maanden die volgden, werd die uitgestelde zorg niet volledig ingehaald.Raadplegingen bij de psycholoog en de psychiater"Wat de raadplegingen betreft, zien we ongeveer hetzelfde als voor de ziekenhuisopnames aan het begin van de eerste golf. In het derde kwartaal van 2020 is een aanzienlijke stijging merkbaar, in vergelijking met de gegevens van 2019," aldus de Onafhankelijke Ziekenfondsen. Vooral in de groep 15- tot 25-jarigen valt die stijging op. De regering heeft gereageerd door telefoon- en videoconsultaties toe te staan en het positieve effect hiervan is op te merken aan het stijgend aantal raadplegingen. "In diezelfde periode werden ook de medische activiteiten weer opgestart. Maar ook het feit dat jongeren sterk zijn getroffen door de beperkende maatregelen na de pandemie, verklaart deze stijging. Zo blijkt de inhaalbeweging voor uitgestelde zorg flagranter te zijn bij de 15- tot 25-jarigen dan bij de rest van de bevolking."Consumptie van geneesmiddelen Voor de totale bevolking nam het gebruik van antidepressiva af aan het begin van de eerste golf en dit bleef zo. Bij jongeren tussen 15 en 25 jaar keerde dit gebruik terug naar het niveau van vóór de pandemie. "Vanaf het derde kwartaal van 2020 stellen we een lichte stijging vast van de aflevering van antidepressiva en antipsychotica bij jongeren. Het inhaalmanoeuvre voor uitgestelde behandeling met antidepressiva lijkt beter zichtbaar bij de 15- tot 25-jarigen, dan bij de rest van de bevolking.""Staan aan vooravond van ongekende geestelijke gezondheidscrisis"Uit het onderzoek blijkt dat veel geestelijke gezondheidsproblemen onbehandeld bleven of niet werden gediagnosticeerd als gevolg van de pandemie en haar effecten. "Het is mogelijk dat de wijdverspreide angst tijdens de eerste golf, gecombineerd met de gebrekkige zichtbaarheid van het aanbod in de geestelijke gezondheidszorg en de berichtgeving over het uitstellen van niet-urgente zorg mensen hebben aangezet om hun zorg te verschuiven." Een inhaalmanoeuvre van uitgestelde zorg is duidelijk zichtbaar (zij het onvolledig) op het vlak van de aflevering van geneesmiddelen, maar blijkt minder uitgesproken bij de ziekenhuisopnames. Dit doet de vraag rijzen of de geestelijke gezondheidszorg in wezen niet vooral een zaak van medicatie is ."Hoe de bevolking dit juist ervaart, kunnen we (nog) niet afleiden uit onze gegevens over de terugbetaling van de geestelijke gezondheidszorg. Het zorgaanbod is niet altijd zichtbaar genoeg en het is geen sinecure om je weg te vinden in die doolhof. De stigmatisering van geestelijke gezondheidsproblemen en de daaruit voortvloeiende terughoudendheid van sommige doelgroepen om op zoek te gaan naar die specifieke zorg, mogen we niet uit het oog verliezen. Deze waarnemingen doen ons geloven dat we aan de vooravond staan van een ongekende crisis op het vlak van geestelijke gezondheid." De jongeren hebben het zeer moeilijk gehad op een cruciaal moment in de overgang van hun kindertijd naar volwassenheid.Gratis sessie met psycholoog of therapeutDe Onafhankelijke Ziekenfondsen pleiten daarom voor een betere voorlichting over geestelijke gezondheid en voor een betere zichtbaarheid van de bestaande diensten. "Onze ziekenfondsen nemen tijdens deze crisis hun rol ter harte: ze ondersteunen en informeren hun leden. Daarom zijn er ‘luisterlijnen’ opgezet; dit zijn digitale platforms die 5 gratis sessies met een psycholoog of therapeut aanbieden. De Onafhankelijke Ziekenfondsen blijven investeren in deze instrumenten en we bekijken momenteel of het niet mogelijk is om deze diensten uit te breiden. Met deze reflectie willen wij onderstrepen dat het echt belangrijk is om extra aandacht te besteden aan geestelijke gezondheidszorg van onze jongeren."